De kloof tussen kennen, willen en voelen (2)
(aan de hand van 'Elegie van de varkens' van H.H. Terbalkt)
Ik loop nog liever door de brandnetels dan dat ik een gedicht lees, laat staan schrijf, zo opende de Nijmeegse onderwijzer H.H. Terbalkt zijn debuutbundel in 1969. Daarop volgde een bonte verzameling spreuken, prozafragmenten en talloze - gedichten waar Terbalkt heel wat literatuurprijzen mee gewonnen heeft. In 2002 ontving hij zelfs de P.C. Hooft-prijs voor zijn hele oeuvre. Maar waarom heeft die man zijn hele leven gedichten geschreven, als hij nog liever door de brandnetels liep? In zijn poëticale gedicht 'Elegie van de varkens’ licht Terbalkt zelf een tipje van de sluier.
Er is zoiets droefs in de wijze ogen van varkens
dat zij wel profeten lijken voor de slachttijd.
(Ik heb het niet erg op profeten en jij? Nee
meer houd ik van het klimop dat omhoog klimt)
Hun slagtand uitgerukt als zij op de lopende band
het moederlijf uittrekken, exodus uit heet Egypte,
de rode zee door van hun verlossing, stro tegemoet
en de messenrijke afgodsbeelden van de mens.
Soms staat er een, een oude beer onder de oude
boom van de kennis, oud uitstervend appelras,
doodstil en kijkt naar de wind op de horizon,
door inzicht blinder dan van nature bijna.
Bijna zie je, in de bruidsachtige herfstsluiers
in de lispelende wind, in de kruidigheid, de gedachte-
wolk op zijn topzware kop: Gestreept rende ik, ever
eenmaal, en wat ben ik nu! O jammer van de getemde
varkens, zij zijn de dichters onder de dieren,
melancholiek en van weinig nut totdat aan de muur
afgebrand, hun speklaag openklapt als een elegie.
afbeelding: Robin Mattias Hurkens: 'Baudelaires bloemen van het kwaad'
(olieverf op hout 100 x 100 cm)
Het is niet meteen duidelijk dat dit gedicht (voor een groot deel althans) gaat over het schrijven van gedichten; de varkens die worden geslacht worden door Terbalkt immers pas helemaal aan het einde ervan vergeleken met dichters: 'melancholiek en van weinig nut totdat aan de muur afgebrand, hun speklaag openklapt als een elegie'. Een klaagzang dus, niet over maar van de dichters.
Dit is een goed moment om het gedicht opnieuw te lezen. Dan lees je een heel andere tekst. Dat is althans mijn ervaring. Dichters, ze lijken misschien op profeten, maar daar heeft Terbalkt geen hoge pet van op. Hij houdt meer van 'klimop dat omhoog groeit'. Ik geloof dat ik geen betere beschrijving zou kunnen geven van het levenswerk van de dichter H.H. Terbalkt.
Wat heeft dit alles nu te maken met de kloof tussen kennen, willen en voelen?
In het leven van alledag is er vaak helemaal geen kloof; dan loopt alles door elkaar. Je wilt iets (op vakantie naar La Gomera bijvoorbeeld) omdat je daar van alles voor voelt (je houdt van sinaasappelbomen in de winter bijvoorbeeld of van palmbomen, of van de temperatuur, de wind en de zee), tegelijkertijd weet je ook van alles: je hebt erover gelezen, of hebt van iemand gehoord wat de fijnste plekken zijn daar, je weet hoe je er moet komen, je weet wat het kost. En afgezien van dit alles wil je weg uit Nederland, al is het maar voor even, maakt niet uit waarnaartoe.
Dit is natuurlijk maar een voorbeeld, en een simpel voorbeeld bovendien. Op vakantie gaan of niet, dat is niet zo'n ingewikkelde keuze. Wat ik maar wil aangeven is dat wanneer je iets wilt, dit vrijwel nooit los staat van wat je voelt en ook niet van wat je weet.
Bij ingewikkelder keuzes kan het echter een handig hulpmiddel zijn om een (kunstmatige) scheiding aan te brengen tussen kennen, voelen en willen. Die spitsing is dus een hulpmiddel, niet meer, maar ook niet minder, bijvoorbeeld bij het lezen van gedichten zoals dat hierboven; een gedicht dat geen echt gedicht wil zijn, van een dichter die eigenlijk geen dichter wil zijn.
Terbalkt 'heeft het niet zo op profeten'. Ze denken wel op weg te zijn naar het beloofde land, maar het zijn getemde evers wiens slagtand uitgerukt is 'door inzicht blinder dan van nature'.
Als filosoof valt mij hier natuurlijk meteen de verwijzing op naar Plato's befaamde mythe van de grot. Maar daar zit ook een addertje onder het gras. Degene die bij Plato het licht had gezien, werd niet alleen verblind, hij werd ook door alle anderen voor gek verklaard.
Die zogenaamde krankzinnigheid kleeft ook aan H.H. Terbalkt, want hoewel zijn gedichten opvallend aards zijn en getuigen van een soort 'daverende dommekracht' (zijn eigen woorden) is het bepaald geen sinecure om ze te lezen: al die verwijzingen naar de literatuur, de bijbel, en naar politieke en andere maatschappelijke situaties die ik in elk geval lang niet altijd begrijp en waardoor ik overigens ook regelmatig afhaak.
Om de gedichten van Terbalkt op zijn waarde te kunnen schatten, moet je best veel weten. Dat is het kennis-aspect. Heb je die niet, dan blijft er ook nog veel aan de taal te beleven: het metrum, de zinsbouw, de vele alliteraties. Maar dat is vooral een kwestie van gevoel. Lees het hardop, dat werkt het beste, of beter nog: zing het of maak er een rap van.
Maar misschien moet je ook wel hetzelfde temperament hebben als Terbalkt en het bovendien met mij eens zijn dat je (ongewenste) heftige emoties beter niet met de ratio moet proberen bestrijden, maar veeleer met andere heftige emoties. want waarom zou je anders iets willen weten van deze voormalige Nijmeegse onderwijzer? Van iemand die al vijf jaar dood is en die je bovendien nooit hebt gekend?
Omdat hij ooit de P.C. Hooftprijs heeft gewonnen? Dan zal het toch wel goed zijn? Dan zal het wel aan mij liggen en niet aan Terbalkt zelf als ik hem niet begrijp. Wil je Terbalkt lezen omdat je jezelf wilt ontwikkelen? Aan diepgang wilt winnen? Of - beter - wilt leren schrijven? Allemaal vragen die je jezelf kunt stellen en die stukken interessanter zijn dan het vaak gehoorde 'gewoon, het spreekt me wel aan' of 'laat maar zitten, dat is toch veel te moeilijk voor mij'. Alle grote reizen die je in je leven kunt ondernemen, beginnen stap voor stap. Ook de - innerlijke - reis die de literatuur heeft te bieden.
Trouwens - ook niet onbelangrijk bij de gedichten van Terbalkt - je moet er wel de humor van blijven inzien, anders is het niet te doen. Maar is dat een kwestie van kennen, willen of van gevoel?
- Gepubliceerd op zondag 16 februari 2020
- Ga naar de VORIGE ZONDAGBLOG over de kloof tussen kennen, willen en voelen.
- Ga naar de VOLGENDE ZONDAGBLOG over de kloof tussen kennen, willen en voelen.
- Ik ga liever naar het OVERZICHT van alle blogs
- Ik begin weer bij het BEGIN
- Reacties worden zoals altijd op prijs gesteld. Dat kan via het CONTACTFORMULIER of gewoon via de mail.